Costumbres vivas: Haywa – Inti raymi
11.3 Haywa a deidades del mundo andino – Inti raymi
En la actualidad, el mundo andino aún mantiene vigente una serie de cultos y ofrendas que se practicaban en el ancestral imperio incaico, para homenajear a diversas deidades como el Sol en el solsticio de invierno (21 de junio), a los apu huamanis (cerros tutelares locales), a la madre tierra, al agua, entre otros.
Figura 32. Inti raymi. Sebastián Giacobino.
Ceremonia del mosoq wata en Ocopa, Angaraes
Tayta inti, qhapaq inti
llapa churiykikuna napaykiku
kunan punchaw.
Padre Sol, poderoso Sol
todos tus hijos te saludamos
en este día.
Apu Orqo, tayta Tambrayku, Willkamarka, Chaqere,
tayta intinchikta chaskisunchik kunan punchaw
kusikuy kachun, kunanqa punchawninchik.
Wamanis, cerros locales
hoy día recibiremos a nuestro padre el dios Sol
este nuestro día, será de alegría.
Chayqaya qoñiylla chayaykamunki tayta Inti
kunan punchawmi yuyarimuykiku
llapa churiykikuna.
Ya ven el dios Sol llega con su calor
hoy día te recordamos
todos tus hijos.
Kay pachamama, kayna chiripi kachkaniku
amaya ayqeychu, amaya asuriwaykuchu tayta Inti.
En esta tierra estamos de frio
no te alejes pues, no te escapes padre Sol.
Ñam kunan punchawkama, anchata ayqekurunki
kunanqa kutirimuyñayá, kutirimuyña.
Hasta ahora te has alejado demasiado
ahora regresa ya pues, regresa ya.
Mana qamwanqa,
manam kanqachu yakupas, wiñaypas, uywapas, kawsaypas.
Sin ti.
no habrá agua, plantas, ganados, ni la propia vida.
Kunan punchawmi
ñoqayku tukuy sonqoykuwan
qochukuspa, kusikuspa yuyarimuykiku
hinaspa apachimusaykiku tayta Inti
kimsa haywata apachimusaykiku.
Hoy día
nosotros te recordamos con alegría
es por eso padre Sol que te traemos
tres encargos.
Hanan pacha, kay pacha, uku pacha
yuyarisunchik tayta intinchikta.
Para los tres puntos de la tierra
recordemos a nuestro padre Sol.
Apamuykiku llamputa, allin llamputa
kay orqonchikunapi allin riti takyananpaq
kukata apamuykiku muruntinta, ancha muhu kananpaq, ancha wiñay kananpaq
apamuykiku wayllawaylla chuta sumaqlla qoñi qoñilla kawsanaykupaq.
Te traemos el llampu (polvo blanco que representa a la nieve)
para que nuestros cerros retengan la nieve
te traemos la coca con semilla y todo para que haya buena semilla, buen crecimiento
te traemos esta planta para que haya calor, bastante calor en nuestras vidas.
Kunan punchaw Qollasuyu, Antisuyu, Chinchaysuyu, Qontisuyu
tawa suyumanta yuyarimuykiku
kay Ocopa – Anqara llaqtamanta
(…haywa, apamuy llampunchikta)
(…ayudante, alcánzame el polvo blanco)
Hoy día Collasuyo, Antisuyo, Chinchaysuyo, Contisuyo
te recordamos desde las cuatro regiones
desde aquí del pueblo de Ocopa – Angaraes.
Hanan pacha, kay pacha, uku pacha kusikuychik
tayta Tambrayku, tayta Apu orqo, Willkamarka, tayta Chaqere.
Los tres puntos de la tierra, alégrense
señores apus.
(…tawa kuchuman llamputa chaqchun)
(…rocía el llampu, polvo blanco a los cuatro puntos cardinales)
Qontisuyu, Chinchaysuyu, Qollasuyu, Antisuyu
Contisuyo, Chinchaysuyo, Collasuyo, Antisuyo.
(…hakuchik haywamusunchik)
(…vamos alcancémosle la ofrenda)
(…hakuchik apasun)
(…vamos llevemos)
...
(…muruta, kukata, llamputa saqemunku)
(…dejan la semilla, la coca y el polvo)
Kaymi kanqa, uku, hana, kay pachapaq
tayta Inti chaskiykuwaykuyá
kay haywata.
Para los tres puntos de la tierra
padre Sol, recíbenos pues
esta ofrenda.
Watan watanmi yuyamusaykiku
manam qonqasaykikuchu
amayá phiñakuychu.
Año, tras año te recordaremos
no te olvidaremos
ya no te molestes.
(…runakunaman kutinku)
(…regresan a la muchedumbre)
Kunanqa wawqe panaykuna tukurunchikña
tayta intinchik kuyakuyta.
Hermanos y hermanas, ya terminamos con la ceremonia
de veneración a nuestro padre sol.
Taqllakusunchik
Aplaudámonos
Kunan punchawmantam mosoq wata.
A partir de hoy empieza el año nuevo.
Kusikuychik, tusukuychik!
¡Alégrense, bailen!
(Eduardo Candiotti/Guillermo Caso)
Comentarios
Publicar un comentario