7.8 Poesías de Andrés Alencastre Gutiérrez (Kilku Waraka) 9/16



 7.8.9 Icha qamchu

Sumaq sipas sanpa sonqo

uyariykuway nisqayta

ñoqam kani illapap churin

chaymi sonqoy rawraykachan

mamaytaqmi sanpa qocha

chaymi kani waqaychuru.

Kay sonqoypim llakiykuna

mayuhina qaparkachan

chuya unu waqayniytaq

qechipraypi chullunkukun.

Puriq wayram ñoqa kani 

hinaptinmi muyurini

mana pipaq uyarisqan.

Qamchu icha tika sonqo

llampuykuwaq kawsayniyta,

icha qamchu warma tuya

ullpuykuwaq sonqollayta.

Talvez tú

Amable niña de blando corazón

escucha lo que te digo:

soy crío del relámpago

/por ello

fogonéa mi corazón;

manso lago es mi madre y

/por eso

soy tan dado a llorar.

Congojas tiene mi pecho

a veces brama como un rio

y mi llanto de agua limpia

se cristaliza en mis pestañas.

Soy viento errátil 

que por siempre deambula

sin que a nadie le importe.

Acaso tú, corazón en flor,

apacigües mi ser,

tal vez tú, tierno canario,

doblegues a mi corazón.  

7.8.10 Yanallaypaq

Ñam tutap llantun ripunña

qoyllurkunata millpuspa

chay llantupim chay qoyllurpim

chinkaripun waqay, llakiy.

Ñam pacha yuraqyamunña

illariymi sutimunña

llakipi puñuq sonqoyki

kusikuyman rikcharichun.

Intipa wachinpim hichakun

ñutu qori pinchi killa

tikakunataq sullanpi

qollqe waqayta kancharin.

Chayñakunam huk kunkalla

takiyninpi napaykusunki,

qomir qentim puka pillpintum

punkuykipi palaykachaspa

puytu pallayta awachkan.

Munakusqay yanallay,

kunan punchawmi kusinaypaq

huk watapiwan yapakun

sumaq sanpa kawsayniyki.

Kawsaqmasiy urpilláy,

saykuyniypi llantulláy

llapa kiriypa hampinmi kanki

ñakariyniypa llampuntaqmi.

Qasqoykipi qemikuspallam

sayaq mallkiraq kachkani;

sapiyña pitikuptinpas

sonqoykiwan ñitiykunki

chakiymantaña tuntichkaptiypas

weqeykiwanmi qarpaykuwanki.

Para mi amada

Ya se retiran las sombras de la noche

engullendo a las estrellas,

En ese limbo, en ese fulgor

se esfuman también 

el llanto y las penas.

Ya clarea el universo,

es inminente alba:

que tu corazón adormilado

/por las cuitas

despierte al júbilo.

La lumbre de las luciérnagas 

se desvanece con los rayos del sol

y el rocío de las flores relumbra

cual lágrima plateada.

Al unísono los jilgueros

te saludan con su trino,

el glauco picaflor y la roja mariposa

urden marañas

revoloteando en tu puerta.

Amada mía

hoy mi día de júbilo:

Otro año más

de tu dulce y apacible

/existencia.

Palomita, compañera del alma

tendal de sombra para la fatiga

Eres la brisa de orea mis llagas

la que mitiga la agonía.

Apoyado a tu firme pecho

soy todavía árbol erguido:

si desgajaran sus raíces

tu corazón los sujetara

/bajo tierra

Si desfalleciera de sed

la regaras con tu llanto.

7.8.11 Qollqe paqcha

Choqe chaka qollqe paqcha

tuta punchaw qaparkachaq

pipa weqentam waqanki

mana haykap upallasqa.

Pata hawata haykuspa

qaqa rumiman chayaspa

chuya unuyki cheqtakun

yuraq posoqo sayarin.

Qamhina ñoqapas paqcha

kawsayniyta aysachkani

pata hawata haykuspa

llaki rumipi mitkaspa.

Choqe chaka unu paqcha

tuta punchaw waqaqmasiy

purillasun, purillasun

kayakusqanchik ñantapa.

Chayamullanqam huk punchaw

chayamullanqam paqarin

Willka mayuman haypaspa

mama qochaman rinanpaq.

Chay punchawmi yachakunqa

ima hayka rurasqanchik,

mikuy sara, sumaq mallki

ñakarispa tarpusqanchik

kawsay unuwan qarpaspataq

choqllo, tika, ruruchisqanchik.

Chay punchawmi inti killa 

chay punchawmi qoyllurkuna

ununchikpi kancharinqa  

uyankuta lirpukunqa.

Cascada plateada

Chuquichaca torrente plateado

que bramas día y noche

lagrimas por quién viertes

que jamás te aquietas.

Fluyendo indetenible

con peñascos te topas:

tus aguas claras se bifurcan

aglutinando blanca espuma.

Yo también como tú, cascada,

sobrellevo mi existencia

fluyendo sin cesar

tropiezan en la piedra sombría.

Chuquichaca, velo de agua

gemelo mío que sollozas

/día y noche

fluyamos, discurramos

por el cauce que labramos.

Ha de venir el día

ha de llegar la alborada

para fluir al mar

dándole alcances(antes)

/al rio sagrado.

Ese día se sabrá

todo cuanto hicimos,

oh nutricio maíz, divina mata

sembrada con agobio

¿acaso no floreces y das frutos

por el agua que te irriga?

Ese día los astros,

las estrellas relumbraran 

sobre las aguas:

su faz se reflejará

/en ella.

7.8.12 Illapa

Poqoy killa yana phuyun

intip kanchanta pakaspa

orqokunata panpaykun

mana ñawip rikunanta.

Chikchin kunununun

qaqa ranra orqo tuñisqahina

kaypim, chaypim, haqayneqpim

qori machaqway pukllarin

nina chupanta qaqchaspa.

Hinaptinmi uywakuna

mancharikuypa llaksasqan

ima kuyayta chunkukunku

kumuykuspataq chikchita muchunku.

Chuklla ukupi pakachkan

'Malica' warmi kutuchkan

mancharisqa wawankunataq

pachanmanta hapipakuchkan.

Sonqonmi warmip matinkun 

huk hinatam patpatachkan

yawartam poqchiyta munan

imatachá watun rikiy.

Wayram yupata pukumun

oqe phuyutam cheqechin

pacha pampataq rikurin

chikchi ritiwan qatasqa.

Kayneqpim, chayneqpim

pututuhina uyarikun

runakunap qaparisqan

kay llakita willakuspa:

"Qaqyan sipirun runata

illapam aysapun wichayman

warakanwan chumpiruspa

wiñaypaq chinkarichipun"

Rayo

Nebulosa luna nueva

que cubriendo la cresta solar

a los cerros sepultas

que ni ojos pueden ver.

Retumba el granizo

cual cantera que se desmorona

y en el vasto confín 

retoza la serpiente dorada 

restallando su cola de fuego.

Entonces las fieras 

turbadas por el pavor

se apiñan lastimeramente

y con humildad

soportan el granizo.

Oculta en una choza

Malica, la joven, masculla

y sus aterrados críos

se aferran de su vestido.

Su corazón se comprime

late extrañamente

queriendo rebasar de sangre 

¿Qué presagios intuirá?

Resopla el viento con furor

dispersando la densa niebla

y resurgen los campos

recubiertos de nieve y granizo.

De un lado a otro

el grito de los hombres 

retumba como un pututo

pregonando la desgracia:

"El rayo mató a un hombre

liándolo con su honda

lo lanzó al infinito

tal vez para siempre".

 

7.8.13 Qosqo sipas

Qosqo sipas sumaq ñusta

qoyllurkunapa waqayninmi 

qantuq tikapa yawarninwan

sumaqta chaqroykuspa

qamtaqa rururqasunki. 

Chaymi kanchan ñawiykipi

iskay chaska sonqo suwa

Chaymi sansan simiykipi

qantuq tika rawraq puka.

Intin killawan tupaspa

hanaq pachapi muchanakurqam

chaymanta paqariqmi kanki

munay warmi kawsay umiña.

Chaymi uyayki rikchakun

sanpa killap kanchayninman,

chaymi rawran sonqoykipi

qori intip rupa ninan.

Qosqo sipas warma qoya

uyaykiwan tukuy kusi rikchariq

ñawiykiwan sonqo ruru kuyurichiq

kawsay kusilla llaqtaykipa tikan.

Maja cusqueña

Casta princesa del ombligo,

la savia de las clavelinas

/y una

lagrimilla de luceros

te dieron la vida.

Por ello

relumbran en tus ojos

dos cautivantes luceros/arde

en tu boca, brasa candente,

la roja flor de clavelina.

Al cruzar en los cielos

el sol y la luna

te procrearon sensual

perla inextensible.

Por ello

tu semblante evoca

el tenue brillo lunar, 

tu corazón fogonéa

la candela del áureo sol.

Oriunda maja de las punas

tu sonrisa despabila, tus ojos

/alborotan

las fibras del corazón:

Vive feliz, flor de los campos.

7.8.14 Mamay

Sanpa warmi pachap llantun

qam kaptiykim kawsay kamakun

qam kaptiyki runa paqarin

inti killa reqsinanpaq.

Ima sumaq kawsay qoyllur

qollqe qechipraykimanta

pitikamuq weqen kayku

waylluqniyki wawakuna.

Qanmi kanki kusi Chaska

llaki tutapi kanchaqniy

chanpiqmanta qorqowaspam

suti punchawniyta qowanki.

Kukuli urpi qoñi qasqo

oqllayniykipi uywaqniy

ñawiykipa yananmi kani

yawarniykipa tikantaqmi.

Llampu mama kawsay pukyu

wañuy pitiy munakuqniy

wiksaykipi puñuchiwaspam

kamarqanki kawsayniyta.

Llampu hallpahinam kanki

tukuy kawsay sumaq ruruq

chaymi tiyasqanchik hallpataqa

pachamama nispa ninku.

Munakuyniykim ñoqapaqa

rupayhina qoñiykukuq;

tikapa rapin takarisqan

rimasqayki llampuykuwan.

Rapisapa sumaq sacha

llantuykipi wiñachiqniy

hanaq pachap llampu llikan yuraq phuyu

llantuykita mastarispa kawsay qokuq.

Aqarapi simiykiwan 

rawraq phiñay tasnukukuq

wayllukukuq arpiykipi

tukuy saykuy samarichiq.

Qoñi qesa qasqoykipi 

tukuy llakiy chinkarichiq

iskay tika makiykiwan

ñawi sullay pichariqniy.

Sanpa mama suma urpi

tukuy awqap sonqon chitaq

waranqa kutim sutiyki

simiypi pataspa tikan.

Tuta punchaw rikchaspaykim

chukchaykiwan pistuykuspa

makiykita utichispa

runa kayta qowarqanki.

Waqasqaykim para unu

hankuykama chullunkuqniy

llakisqaykim qasa wayra

tulluykama kutunchaqniy.

Madre

Mansa mujer; quieta penumbra

/sobre la tierra

de ti brota la vida

por ti perduran los seres

para honrar a sol y luna.

Subyugante lucero

somos lagrimilla que gotea

de tus tersas pestañas;

tu prole que te ama.

Eres, fulgor vivaz,

lumbre en noches sombrías

la que me colma de luz

alzándome del limbo.

Fragante flor

tuis hijos son el hálito

que emana de tus ramas.

Torcaz de cálido pecho

que me nutrió en su seno;

soy flor, corola de sangre,

el iris de tus ojos.

Pía madre, pozo de vida

que vierte amor no muerte,

cobijándome en tu vientre

me diste el ser.

Eres tierra fértil

donde brotan las semillas;

blando suelo al que llaman

madre tierra.

Tu amor es para mí

sol que desentumece;

tu dulce voz

una cascada de pétalos.

Frondosa mata

que me crio a su sombra:

telón de niebla en el firmamento

que discurre extendiendo su sombra.

La brisa de tus palabras sofoca

las iras más candentes;

en tu tierno regazo

se extingue la fatiga.

En tu pecho, caluroso nido,

expiran las penas

tus manos, dos rosones,

colman mis lagrimillas

/que gotean.

Dócil madre, paloma vivaz

que ahuyenta a los infames

mil veces tu nombre

aflora en mi boca.

Desvelándote noche y día

arropándome con tus cabellos

me diste vida

en el lecho de tus brazos.

Lo llorado por ti

es charco de lluvia

que anega mis nervios;

tu pena, gélido viento

que hiela mis huesos.

7.8.15 Ususi

Munaq sonqoypa qoñillanpi 

uywakusqay urpichallay

kawsayniymanta takakuspayki

piwan maywanmi qamqa ripunki.

Ñoqaqa yuyay chinkasqa

qamta maskaspa tamachkani

qechiprayki weqe sullayoq

hayaq llakiq eqepachisqan.

Ñawiypa yanan, sonqoypa rurun 

kawsayniypa llampu tikan,

qamllapunim qoñirqanki

sirkaypi puriq yawarta.

Ripuptiykitaqmi kani

kutu rumi chiri sonqo,

kuskan ayan tamachkani

kawsayniyta maskakuspa.

Wawalláy qanmá kasqanki

makiypi unu posoqo

qawachkaptiy chusaq tukuq

tayta mamap chakiyninta

manaraq tasnuspaq chinkaq.

Primogénita

Cobijada

en lo más recóndito de mi seno

grácil avecilla mía

desprendiéndote de mí ser

con quien todavía habrás de irte.

En cambio yo, turbado

deambulo buscándote

(ojos empañados)

agobiado

por el ardor de la pena.

Negruzca niña de mis ojos

medula del corazón 

delicada flor de mi vida

solo tu alborotas

a la sangre que fluye

/por mis penas.

Cuando te vayas, he de ser

gélida piedra de yerto corazón 

entonces penaré con las animas 

evocando mi existencia.

Tu habías sido, hija mía,

en el cuenco de mis manos

la espuma de las aguas

que a mi vista se extingue

sin apagar el ansia

de sus padres sedientos.

 

7.8.16 Qocha panpa

Qocha panpa llaqta

pariwanap raphran

tunarip chakinpi

sumaq mastarisqa.

Qamllapim tarini

tukuy kusikuyta

qampim llakiy chinkan

qampim sonqoy kawsan.

Qocha panpa llaqta

hamankaypa tikan

wiñay wiñay wata

llanllachkaqlla kawsay.

Intip muchaykusqan

killapa kancharisqan,

runap llankayninpa

aswan qoqarisqan.

Tukuy llaqtakunap

tikanmi qam kanki,

teqsi muyupitaq

kanchachkaq umiña.

Fangal

Planicie de las lagunillas

cual ala de flamenco moteado

regiamente desplegado

a las faldas del Tunari.

Solo en ti hallo

la dicha plena 

en ti desvanecen

las penas, en ti 

reposa mi corazón.

Pueblo de Cochapamba

floresta de azucenas

pervive por siempre

en verdor y lozanía.

Colmado por el sol

alumbrado por la luna

honrado por el trabajo

de tu gente.

Eres la flor

de los pueblecillos,

perla que relumbra

en el universo.


Comentarios

Entradas más populares de este blog

Presentación - Autoaprendizaje Quechua

Capítulo I: Vocabulario