7.6 Poesías de César Guardia Mayorga

Poeta, filósofo, quechuólogo escribió poesías con el seudónimo ‘kusi pawqar’.





7.6.1 Qampaq

Umaypim yuyayniyki

patpatachkan,

pillpintup raphranhina

mana samaq.

Rinriypim sutiyki

tuta punchaw sirwan,

mana wayrap apasqan

mana pipas uyarisqan.

Sonqoypim waylluyniyki kawsan,

arwi qorahina

arwiwaspa.

Llakispa, asiq tukuni,

mana pipas llakisqayta

musyananpaq.

Qamllam, sonqoypi cheqapta yachanki,

imay kusikusqayta,

haykaq llakikusqayta.

Para ti

En mi mente

palpita tu recuerdo,

como alas de mariposa,

sin descanso.

En mis oídos

vibra tu nombre

noche y día,

sin que nadie lo oiga,

sin que se lo lleve el viento.

En mi corazón

vive tu amor,

aprisionándome

como enredadera.

Sufriendo, simulo reír

para que nadie

sospeche siquiera

que sufro.

Sólo tú sabes en mi corazón

cuánto me alegro en verdad,

cuánto en verdad sufro!

7.6.2 ¿Imanaykusaqtaq?

Imanaykusaqtaq kunanqa,

llakiymi kichkahina

sonqoyta nanachichkan.

Imanaykusaqtaq kunanqa,

yuyayniykim tutahina

punchawniyta tutayachichkan.

Imanaykusaqtaq kunanqa,

waqayta munaspapas

weqellaymi mana lloqsinchu.

Imanaykusaqtaq kunanqa,

kayta wakta qawaptiypas,

manam imatapas rikunichu.

Sonqollaymi sapanpi,

imapaqraq pipas maypas,

mana kuyananta kuyan,

nispa niwan.

¿Qué voy hacer?

¿Qué voy hacer ahora?

mi pena como una espina

está hincando mi corazón!

¿Qué voy hacer ahora?

¡tu recuerdo como la noche

está oscureciendo mi día!

¿Qué voy hacer ahora?

¡hasta cuando quiero llorar

no asoman las lágrimas!

¿Qué voy hacer ahora?

¡hasta cuando quiero mirar

no miro nada!

Solo mi corazón en su soledad

Se pregunta a sí mismo:

¿Para qué se amará

lo que no se debe amar?

7.6.3 Kuyaspa

Sonqoymi kirisqa kachkan

ñawiykipa kanchayninwan,

onqoyñam kuyayniyqa,

wañuymanchushina apawanqa.

Chisi tuta muspaspa

sutiykita nisqani

mana pipa uyarisqan

ichapas wayra uyarirqa

¿maytaq yanallay sutiykita wayra aparqa?

Ichapas qam kaqpi muyuykachaspa

llakillayta willasurqanki

qamtaq mancharikuspa

ayqerqanki.

Queriendo

Mi corazón está herido

con la luz de tus ojos

ya mi amor es una enfermedad

que tal vez me lleve a la muerte.

Anoche delirando

pronuncié tu nombre

sin que nadie lo oyese

acaso lo oyó el viento

¿a dónde llevaría

tu nombre el viento amada mía?

Quién sabe

si dando vueltas

entorno a ti

te contó mis penas

y tú te asustaste y te fuiste.

7.6.4 Awqaypaq

Yuyayniypim yuyayniyki

patpatachkan,

tutayaq punchawpi

urpi patpatachkaqhina.

Puchqo yakuhina

yuyayniyki,

kawsayniyta puchqoyachichkan

mana qampa yachasqayki.

Musyaspaqa, yachaspaqa,

warmi sonqoyki,

warmipa kaspapas,

sinchitachari llakikunman.

Maypiraq, chaypiraq qamqa,

asikuspa, kusikuspa,

llakiyta mana yachaspa,

qonqayta munawaspa,

qonqawaytaña qallaykunki.

Mana kuyana awqa,

manaña kuyayta tarispa,

manaña sonqoyoq,

pitaraq wayllunki,

piñaraq kuyasunki.

Sapallaykiña rikukuspa,

Weqellaykita upyakunki,

sonqoykitaq qaparispa,

waqayá kunan

nispa nisunki.

Mana kuyana awqa,

manaña sonqoyoq,

¿pitaraq wayllunki?

¿piñaraq kuyasunki?

Para mi Adversaria

En mi memoria

tu recuerdo está latiendo

como aleteo de paloma

en día que anochece.

Como agua amarga,

tu recuerdo

está amargando mi vida

sin que tú lo sepas.

Si lo supieras,

si sospecharas siquiera,

tu corazón de mujer,

siendo de mujer,

¡cómo sufriría!

¿Dónde estarás tú,

riendo y gozando

sin saber mi pena?

cuando se quiere olvidar,

ya empieza el olvido.

Indigna de ser amada,

ya sin encontrar cariño,

ya sin corazón,

¿a quién amarás?

¿quién te amará?

Al verte ya sola

beberás tus lágrimas,

y el corazón te dirá a gritos:

¡ahora sólo te resta llorar!

Indigna de ser amada,

ya sin corazón,

¿a quién amarás?

¿quién te amará?

7.6.5 Ama tapukuychu

Warmita, waytatahina qawaspa,

manaña puñuyta atipaspa,

¿imapaqtaq tapukunki

ima onqoy kasqanta?

waylluymi mismichkasunki,

mana musyasqayki;

kuyaymi arwichkasunki,

mana yachasqayki.

Ama hampita yanqa maskaychu

sonqollanpi kawsay,

ñawillanpi qawakuy,

makillanpi kay.

waylluy onqoyqa,

waylluyllawanmi hampikun.

No te preguntes

cuando mires a la mujer

como a una flor;

cuando ya no concilies el sueño,

¿para qué preguntas

qué enfermedad sufres?

Te está rezumando el amor,

sin que lo sospeches siquiera;

te está enredando el cariño

sin que tú lo sepas.

No busques remedio en vano.

vive en su corazón,

mírate en sus ojos,

ponte en sus manos;

que la enfermedad del amor

sólo con amor se cura.

7.6.6 Waylluy

¿Imaraq kay waylluy?

qawaspa mana qawaq,

munaspa mana munaq,

maskaspa mana maskaq,

Waylluq tukuspa cheqnichikuq,

cheqniq tukuspa waylluchikuq

kay waylluy kasqanta,

sonqollaymi yachan.

Amor

¿Qué será el amor?

que mirando no mira,

que queriendo no quiere,

que buscando no busca;

que simulando amar despierta odio,

que fingiendo odio hace querer

Lo que es el amor,

sólo mi corazón lo sabe.

7.6.7 Sipas Walka

Walkam sutin karqa

ñoqallay kuyachkaptiy;

tutahina ñawinpas,

chukchanpas tutay tuta.

Walkam sutin karqa

ñoqallay waylluchkaptiy;

yuraq sisa kirunpas,

qantu qantu siminpas.

Walkam sutin karqa

ñoqallata kuyawachkaptin;

waqaptinpas

sachakuna sullakuq,

asiptinpas,

pukyukuna asikuq.

Walkam sutin karqa

ñoqallay kuyachkaptiy,

ñoqallata kuyawachkaptin;

imaraq kunan sutin

Walka sutiyoq warmi.

Sutillanñam simiypi,

ñawillanñan ñawiypi;

walka sutiyoq urpi,

imaraq kunan sutin.

Walka

Su nombre era Walka

cuando yo, solo, la quería.

como la noche eran sus ojos,

sus cabellos, más que la noche.

Walka era su nombre

cuando yo, solo, la amaba.

sus dientes eran como níveas flores,

sus labios, como las cantutas.

Era su nombre Walka

cuando ella sólo me quería a mí.

cuando lloraba

de rocíos se cubrían los árboles,

cuando reía,

reían también las fuentes.

Walka era su nombre

cuando yo, solo, la quería,

cuando ella sólo me quería a mí.

¿Qué se llamará ahora

la mujer que se llamaba Walka?

ya sólo su nombre está en mis labios,

ya sólo sus ojos están en mis ojos.

Paloma: Walka era tu nombre.

¿qué te llamarás ahora?

7.6.8 Pituchaykuy

Ay ruruchay rurucha,

ñawi rurucha.

warmi kasqanta yachachkaspa

qowarqanki.

Ay ruruchay rurucha,

sonqo rurucha.

Kuyay kasqanta yachachkaspa

kuyarqayki.

Waqayari ñawi,

llakiyari sonqo,

chay mana qawana qawasqaykimanta,

chay mana kuyana kuyasqaykimanta.

Arrepentimiento

¡Ay! niña de mis ojos

¡Ay! pupila mía.

Sabiendo que era mujer

la miraste.

¡Ay! corazón mío,

corazón,

sabiendo lo que es amor,

la amaste.

Llora pues pupila mía

por haber mirado

a quien no debiste mirar;

sufre pues corazón,

por haber amado

a quien no debiste amar.

7.6.9 Kaynamuy

Waylluy sonqoykipi kaptinqa,

takiy;

llaki qasqoykita kiriptinqa,

takiy, tusuy, machakuy.

Awqanayki kaptinqa,

qarihina kallpachakuy,

waqaqay hayllita.

Cheqnikuy atipasuptiyki,

upallalla kawsay,

ama sonqoykita rikchachiychu,

ama kawsayta qanrachiychu.

Has así

Canta,

Si el amor está en tu corazón.

Canta, baila, embriágate,

si la pena hiere tu pecho.

Entona canciones triunfales,

si tienes que luchar

con fuerza varonil.

Pero si el odio te domina,

vive en silencio,

no despiertes a tu corazón,

no contamines la vida.


Comentarios

Entradas más populares de este blog

Presentación - Autoaprendizaje Quechua

Capítulo I: Vocabulario